Sữa mẹ là thức ăn tốt nhất cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, để duy trì nguồn sữa mẹ dồi dào, cung cấp đầy đủ sữa mẹ cho trẻ nhằm tạo tiền đề tốt nhất giúp trẻ phát triển tối đa các tiềm năng. Chế độ dinh dưỡng cân đối, hợp lý cho mẹ sau sanh là cần thiết, không những đảm bảo được chất lượng, số lượng sữa mẹ đáp ứng nhu cầu cho quá trình tăng trưởng và phát triển thể chất, trí não, vận động, cảm xúc cho trẻ mà còn giúp người mẹ lấy lại vóc dáng sau sanh dự phòng các bệnh mãn tính không lây cho mẹ và con. Để đảm bảo các mong muốn trên thì các phụ nữ cho con bú nên tuân thủ các nguyên tắc sau:

Nguyên tắc 1: Uống đủ nước

Tầm quan trọng: Uống đủ nước là yếu tố then chốt để duy trì nguồn sữa mẹ dồi dào.

Khuyến nghị: Khoảng 2 lít – 2,5 lít /ngày/người (tùy thuộc vào cân nặng và độ tuổi).

Ưu tiên nước lọc, có thể sử dụng thêm các loại nước khác như sữa tươi, nước ép trái cây (có kiểm soát và theo tư vấn của chuyên gia dinh dưỡng).

Nguyên tắc 2: Đảm bảo cung cấp đủ năng lượng và cân đối các chất dinh dưỡng đa lượng sinh năng lượng

Nhu cầu năng lượng của mẹ trong giai đoạn cho con bú tăng cao, do cơ thể phải sản xuất sữa nuôi em bé. Vì vậy, mẹ cần được cung cấp đầy đủ năng lượng và dưỡng chất để vừa đảm bảo sức khỏe cho chính mình, vừa giúp em bé nhận được nguồn sữa dồi dào, chất lượng, hỗ trợ tăng trưởng và phát triển toàn diện.

• Năng lượng: 30-35 Kcal/kg cân nặng lý tưởng/ ngày, bà mẹ cho con bú thêm 500Kcal/ ngày.
• Tỷ lệ đạm: 15-20%, đường: 40-55%, hạn chế đường hấp thu nhanh dưới 20g/ ngày, béo: 30% hạn chế chất béo trans fat.

Nếu người mẹ ăn uống kiêng khem quá mức, không đảm bảo đủ dưỡng chất thì sữa mẹ sẽ không đủ cả về số lượng lẫn chất lượng, có thể dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ bú mẹ.

Ngược lại, nếu mẹ ăn uống quá nhiều các loại thực phẩm giàu đường hấp thu nhanh, chất béo chuyển hóa (thường có trong đồ ăn chế biến sẵn, thức ăn nhanh...), sẽ dễ dẫn đến tăng cân nhanh, béo phì, đái tháo đường, tăng huyết áp, bệnh tim mạch và nhiều bệnh lý mạn tính liên quan đến dinh dưỡng.

Đối với các mẹ có bệnh lý nền như đái tháo đường, thừa cân – béo phì, tiền sản giật, bệnh tim mạch…, cần được thăm khám và hướng dẫn chế độ ăn bởi đội ngũ bác sĩ liên chuyên khoa: dinh dưỡng, sản khoa, nội khoa. Ngoài ra, chuyên viên tiết chế sẽ giúp xây dựng thực đơn cá nhân hóa, phù hợp với tình trạng sức khỏe và nhu cầu riêng của từng mẹ.

Chất đạm: Thành phần quan trọng của tế bào, hormone, enzyme, và kháng thể, chất đạm nguồn gốc thực vật (đậu nành, đậu xanh, đậu đen…), chất đạm nguồn gốc động vật (thịt cá, trứng, sữa…). Chiếm 15-20% tổng khẩu phần năng lượng.

Chất béo: Dầu, mỡ, các loại hạt có dầu (lạc, vừng, hạt điều) giúp tham gia cấu trúc màng tế bào, dự trữ năng lượng và hòa tan các vitamin tan trong chất béo.Chiếm 25-30% năng lượng tổng số, chất béo từ động vật không quá 60%. Ưu tiên chất béo không no (omega-3, omega-6) từ dầu thực vật, dầu cá, cá mỡ (tốt cho phát triển trí não và thị lực của bé).

Chất bột đường: Cung cấp năng lượng chính cho cơ thể. Chiếm từ 40-55% tổng năng lượng/ người/ ngày.

• Ưu tiên ngũ cốc nguyên hạt (gạo lứt, đậu, khoai) và rau quả tươi (giàu chất xơ).
• Hạn chế đường hấp thu nhanh (dưới 30g/ngày) từ bánh, kẹo, nước ngọt, trà sữa, nước tăng lực, nước trái cây đóng chai, thức ăn chế biến sẵn.
• Tỷ lệ chất bột đường có thể điều chỉnh tùy theo tình trạng bệnh lý theo chỉ định của các bác sĩ dinh dưỡng.

Chất xơ, vitamin và khoáng chất

• Chất xơ giúp hạn chế táo bón, nuôi hệ vi sinh đường ruột, làm chậm hấp thu lượng đường và chất béo vào máu, tăng cường sức đề kháng cơ thể...
• Vitamin và khoáng chất: có trong thịt, cá, trứng, hải sản, các loại đậu, rau, củ, quả tươi sống chế biến tối thiểu.

Theo khuyến nghị của Bộ Y tế và Viện Dinh dưỡng Quốc gia Việt Nam

Nguyên tắc 3: Một số thực phẩm bà mẹ không nên dùng trong thời gian nuôi con bú

• Caffeine: chuyển vào sữa mẹ, trẻ sơ sinh khó chuyển hóa, ảnh hưởng đến giấc ngủ của bé.
• Rượu, bia: có thể truyền vào sữa, ảnh hưởng đến thần kinh, tim của bé
• Sữa: một số trẻ có thể bị dị ứng protein sữa bò từ chế độ ăn của mẹ (phát ban, chàm, tiêu chảy, đại tiện ra máu, nôn mửa, đau bụng).Nếu có dấu hiệu dị ứng, ngừng ngay sữa bò và tìm nguồn sữa thay thế.

Kết luận

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng quý giá nhất cho sự phát triển toàn diện của trẻ. Duy trì chế độ dinh dưỡng tốt để đảm bảo đủ số lượng, chất lượng sữa cho trẻ là rất quan trọng. Bên cạnh đó, cần cho con bú nhiều lần trong ngày, cho bú đúng cách, kết hợp vận động thể lực vừa sức để tăng sức đề kháng, đồng thời mẹ phải ngủ đủ 8 giờ mỗi ngày, ngủ sâu. Kiểm soát cân nặng sau sanh hợp lý sẽ dự phòng bệnh mãn tính cho cả mẹ và con.